ANBI, Algemeen Nut Beogende Instelling

6 september 2015 - mr. Jos van Bavel

Een instelling kan onder voorwaarden worden aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). De aanwijzing als kwalificerende instelling heeft een gunstige betekenis voor zowel de instelling als degene die daaraan een schenking of erfstelling doet. ANBI’s hebben een maatschappelijke functie. Vandaar ook dat ze diverse fiscale voordelen genieten die aan het ‘particuliere nut’ niet toekomen. Kerken, stichtingen en verenigingen kunnen kwalificeren als fiscaal erkende algemeen nut beogende instelling; B.V.’s, N.V.’s of bijvoorbeeld coöperaties kunnen niet kwalificeren. Bij de keuze voor een bruikbare rechtsvorm of de omzetting door een stichting of vereniging naar een andere rechtsvorm, is behoud en belang van de ANBI-status dus een overweging.

Naast Nederlandse instellingen kunnen ook buitenlandse instellingen kwalificeren voor erkenning als ANBI. De aanvraag voor een ANBI-beschikking vindt niettemin plaats in het Nederlands. Wij kunnen buitenlandse instellingen die kwalificeren als ‘Public Benefit Organisations’ (Algemeen Nut Beogende Instelling in het Engels) daarbij van dienst zijn, of ze nu uit België, Duitsland of van elders (binnen of van buiten de EU) komen.

ANBI-status voordelen

Schenkingen van en aan ANBI’s zijn volledig vrijgesteld van schenkbelasting indien aan de geldende voorwaarden is voldaan. Een schenking aan een ANBI komt verder – binnen de daarbij gestelde normeringen – in aanmerking voor giftenaftrek in de aangifte inkomsten-of vennootschapsbelasting. De ANBI-status is dus van groot belang om te voorkomen dat tegen hoge tarieven heffing optreedt en om fiscale aftrekkansen te benutten.

De fiscale positie van ANBI’s heeft de aandacht van de politiek en de Belastingdienst. Speciale regels moeten maatschappelijke, charitatieve, filantropische, fondswervende, wetenschappelijke, culturele, kerkelijke en levensbeschouwelijke instellingen uit de ‘fiscale wind’ houden. Die regelgeving en de samenhang daartussen is complex. Algemeen nuttige instellingen kennen veelal de ‘stichting’ als rechtsvorm, aldus de wetgever. Maar ook bijvoorbeeld sommige verenigingen, de Staat, provincies, gemeenten en waterschappen kwalificeren als ANBI.

Als algemeen nuttige sectoren worden erkend (een combinatie van de volgende doelen):

• welzijn en dierenwelzijn;
• cultuur (aanvullend kan een ANBI soms nog als ‘culturele instelling‘ worden aangemerkt);
• onderwijs, wetenschap en onderzoek;
• bescherming van natuur en milieu, bevorderen van duurzaamheid daaronder begrepen;
• gezondheidszorg, jeugd- en ouderenzorg;
• ontwikkelingssamenwerking;
• religie, levensbeschouwing en spiritualiteit;
• de bevordering van democratische rechtsorde;
• volkshuisvesting (aldus wetsvoorstel overige fiscale maatregelen 2013);
• het financieel  of op andere wijze ondersteunen van een ANBI.

Schenkingen aan fiscaal erkende algemeen nut beogende instellingen zijn in beginsel aftrekbaar voor inkomsten- of vennootschapsbelasting (giftenaftrek). Sinds 2012 komen schenkingen aan culturele ANBI’s zelfs mogelijk (onder voorwaarden) voor 150% aftrek in aanmerking. Om dergelijke voordelen te genieten moeten instellingen blijvend voldoen aan specifieke fiscale criteria. Over de vraag of giftenaftrek aan de orde is bij een uitkering door een besloten vennootschap aan haar ANBI-aandeelhouder kan discussie bestaan. De uitkomst is relevant voor de heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting van de besloten vennootschap.

Tegenprestatie bij schenking

Wij zien vaak dat instellingen ‘iets’ terug willen doen voor hun donateurs of ‘sponsoren’. Dat vraagt om aandacht, omdat zo’n tegenprestatie ongewenste fiscale gevolgen kan hebben. Onder voorwaarden kan dergelijke ‘ruil’-handel of ‘bartering’ heel andere fiscale gevolgen krijgen dan bedoeld. Bij grote financiële belangen adviseren wij dan ook om hierover vooraf afstemming te zoeken met de Belastingdienst. Zo voorkomt u fiscale verrassingen en tegenvallers bij een belastingcontrole. Veel ondernemingen blijven een voorkeur houden voor sponsoring in plaats van giftenaftrek (voor meer informatie hierover, zie hier).

Voorwaarden

De overheid stelt uiteraard (steeds strengere en steeds meer) criteria om de voornoemde voordelen te mogen blijven genieten. De voorwaarden waaraan kwalificerende instellingen moeten voldoen zijn in regelgeving vastgelegd. Over de praktische uitleg daarvan informeren wij u graag.

Realiseert u zich overigens goed dat de betekenis van ‘algemeen belang’ een open norm is, welke continu in ontwikkeling is. De ANBI-regelgeving geeft slechts algemene voorwaarden. De feitelijke doelen en middelen van een instelling zijn doorslaggevend. Over de concrete invulling van het ANBI-begrip ontstaat met regelmaat verschil van inzicht met het ANBI-team van de Belastingdienst. Met dezelfde frequentie verschijnt dan ook inmiddels ANBI-jurisprudentie.

Hoewel het dienen van het algemeen belang voor veel instellingen evident is, is het praktisch onvoldoende wanneer zij ideëel gedreven is en bijvoorbeeld drijft op de inzet van vrijwilligers of subsidiabel is door overheden of fondsen.

Twee van de ANBI-voorwaarden lichten we hierna toe, omdat hierover in het verleden veel discussie kon bestaan en met de publicatie van de nieuwe Uitvoeringsregeling Geefwet per 22 juni 2012 meer duidelijkheid bestaat over het beleid met terugwerkende kracht tot 1 januari 2012. Naast de twee voorwaarden van de ‘commerciële activiteiten’ en het ‘liquidatiesaldo’ hebben nog vele cumulatieve voorwaarden te gelden waaraan iedere erkende algemeen nut beogende instelling blijvend zal moeten voldoen. Over deze voorwaarden en het belang voor ‘uw’ ANBI overleggen we graag met u.

Wijzigingen 2014 en 2015

Sinds de invoering van het ANBI-beschikkingenstelsel in 2008, zijn er in de relevante fiscale en juridische regels voor ANBI-stichtingen al vele wijzigingen doorgevoerd. Dat blijft ook nog wel even zo en volgens planning komt er in 2015 nieuwe juridische regelgeving aan de orde. ANBI’s die de rechtsvorm van de stichting hebben, zullen namelijk in de toekomst hun jaarrekening moeten publiceren via het Handelsregister van de Kamer van Koophandel.

Naast deze algemene regelgeving voor stichtingen, volgen er voor algemeen nut beogende instellingen ook in 2014 al nieuwe regels en voorwaarden. Als erkende instelling zult u een eigen website moeten hebben of op z’n minst diverse gegevens op andere wijze via internet openbaar moeten maken. Voorts komt er op internet een ANBI register. De nieuwe voorwaarden dienen om ‘het vertrouwen van het publiek in de filantropische sector te bevorderen’. Per 20 juli 2013 heeft de Belastingdienst alle reeds erkende instellingen een brief toegezonden met (op hoofdlijnen) informatie over de wijzigingen die per 1 januari 2014 doorgevoerd moeten zijn.

Een actueel overzicht van de 8 onderdelen van de informatie die de meeste ANBI’s per 1 januari 2014 moeten publiceren op internet en enige achtergrondinformatie, treft u hier.

In het najaar van 2013 zal de Belastingdienst bij alle ANBI’s het internetadres opvragen waar deze publieksinformatie beschikbaar is. Tot slot meldt de Belastingdienst nog in haar brief van 20 juli 2013 dat brancheorganisaties wellicht nog ondersteuning kunnen bieden bij het voldoen aan de nieuwe wettelijke verplichtingen. Door gebruik te maken van internetportalen van deze brancheorganisaties hoeft een ANBI niet te zorgen voor een eigen internetsite. Voor kerkgenootschappen en daarmee verbonden instellingen (anders dan stichtingen en verenigingen) treedt deze maatregel op 1 januari 2016 in werking.

Risico’s bij verlies ANBI-status

Ook in de nabije toekomst worden (veel) ANBI’s dus met nadere regels geconfronteerd die van belang zijn om de fiscale status te behouden en om zorgvuldig te bestuderen. Het niet of onjuist invullen van deze nieuwe voorwaarden, zal er toe leiden dat de ANBI-status geweigerd of ingetrokken wordt. In de Nota van Wijziging bij het wetsvoorstel Overige Fiscale Maatregelen 2014 d.d. 4 oktober 2013 wordt aangekondigd dat het kabinet heeft besloten om met ingang van 1 januari 2014 ook aan voormalige ANBI’s de verplichting op te leggen om hun jaarstukken aan de Belastingdienst te overleggen met een specificatie van de door hen gedane giften. Zodoende moet de heffing van schenkbelasting in voorkomende situaties verzekerd zijn. Wij raden voormalige ANBI’s aan om afspraken te maken met de Belastingdienst over de duur van deze informatieplicht. Bij besluit effectief ingaande per 1 januari 2015, geldt dat voormalige ANBI’s een renseigneringsplicht hebben jegens de Belastingdienst. Vóór 1 september volgend op het jaar waarin de status verloren ging, moet inzicht worden geboden het verloop van het ANBI-vermogen.

Daarnaast voorzien wij op grond van onze ervaringen de volgende potentieel nadelige gevolgen bij verlies van de ANBI-status. Buiten het feit dat uiteraard niet langer gebruik gemaakt kan worden van de voordelen verbonden aan de status, kan het gevolg van statusverlies zijn:

1. dat een eerder genoten vrijstelling overdrachtsbelasting ter zake van een verkrijging van vastgoed in het kader van een juridische fusie wordt teruggenomen (er is dan alsnog overdrachtsbelasting verschuldigd), of
2. dat de faciliteit van de bestedingsreserve voor een culturele instelling niet langer geldt en zo’n instelling dus voortaan effectief eerder vennootschapsbelasting verschuldigd wordt, en
3. dat verlies van de ANBI-status ook niet fiscale gevolgen kan hebben, zoals bijvoorbeeld het verlies van een keurmerk (zoals het CBF-keurmerk), of
4. dat niet langer gebruik kan worden gemaakt van de vrijwilligersregeling uit de Wet op de loonbelasting 1964, of
5. dat de fictieve aftrek voor personeelskosten bij de inzet van vrijwilligers uit de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 niet langer kan worden toegepast.

Indien en voor zover de ANBI-status voor een instelling niet (langer) aan de orde is, kan de status als Sociaal Belang Behartigende Instelling soms nog uitkomst bieden ter voorkoming van heffing of het verlies van eerder verworven fiscale voordelen.

In de loop van 2013 zal voor ANBI’s ook helderheid ontstaan over de ontwikkeling van een keurmerk, een gedragscode en de instelling van een Centraal Informatiepunt. De drie onderdelen van een validatiestelsel dat voor alle ANBI’s van toepassing zal zijn.

Commerciële activiteiten ANBI’s

In de praktijk zijn er regelmatig discussies met de Belastingdienst over de mate waarin een ANBI commerciële activiteiten mag verrichten. Het criterium dat een ANBI voor 90% of meer het algemeen belang moet behartigen werd tot 2012 regelmatig geïnterpreteerd als een inkomenstoets waarbij gekeken werd naar de wijze waarop de gelden zijn verkregen. In de Geefwet is met ingang van 1 januari 2012 bepaald dat de uitoefening van commerciële activiteiten in beginsel niet langer in weg staat aan het verkrijgen of behouden van de ANBI-status. Het beoordelen of een instelling voor 90% of meer het algemeen belang behartigt wordt aan de hand van de bestedingen van de behaalde opbrengsten beoordeeld.

Onder commerciële activiteiten moet worden verstaan: het tegen commerciële tarieven verrichten van werkzaamheden of verlenen van diensten met het oogmerk hiermee ter financiering van de algemeen nuttige activiteiten van de instelling een positief resultaat te behalen. Beleggingsactiviteiten worden in dit kader niet als commerciële activiteiten aangemerkt. Er moet een onderscheid worden gemaakt met activiteiten die onderdeel zijn van het doel van de instelling. Dit zijn in beginsel algemeen nuttige activiteiten. Indien de algemeen nuttige activiteiten van een ANBI per saldo structureel winstgevend zijn, is het doel van de ANBI volgens de staatssecretaris feitelijk niet het dienen van het algemeen belang, maar is deze gericht op het behalen van een positief resultaat.

Een ANBI met commerciële activiteiten zal duidelijk moeten laten zien in haar administratie dat de inkomsten uit commerciële activiteiten binnen een ‘redelijke’ termijn ten goede komen aan de algemeen nuttige activiteiten van de ANBI. De vraag of een activiteit van een ANBI kwalificeert als een commerciële activiteit staat los van de vraag of deze activiteit belast wordt met vennootschapsbelasting. Een ANBI die met (een gedeelte van) haar activiteiten in de heffing van vennootschapsbelasting wordt betrokken, zal moeten beoordelen of zij eventueel in aanmerking komt voor faciliteiten die de belastingdruk kunnen verminderen. De vraag of prestaties verricht door een instelling tegen een commercieel tarief ook algemeen nuttige doelactiviteiten betreffen, wordt door menig rechter helaas negatief beantwoord. Vergelijk ook ons artikel met nadere informatie over de ontwikkeling in de rechtspraak bij commerciële activiteiten.

Liquidatiesaldo

Uit de interne regelgeving van een ANBI (lees hiervoor meestal praktisch: ‘de statuten’) moet met ingang van 1 januari 2012 blijken dat een eventueel batig liquidatiesaldo ten goede komt aan een andere ANBI met een gelijksoortige doelstelling. Tot 1 januari 2012 gold de eis dat zo’n saldo ten goede kwam aan het algemeen nut. Nu is dus vereist dat het een andere ANBI is die dit batige saldo verkrijgt. Dat noopt veel ANBI’s om hun statuten aan te passen. En dat leidt tot (notaris)kosten. Voor instellingen echter die vóór 1 januari 2012 als ANBI zijn gerangschikt geldt een overgangsregeling die ervoor zorgt dat deze ANBI’s niet direct de stap naar de notaris hoeven maken. Bij de eerst volgende wijziging van de regelgeving van de ANBI (de statuten) zal de bepaling met betrekking tot het liquidatiesaldo moeten worden aangepast.

Aanvraag ANBI-status

Voldoet uw instelling aan de ANBI-criteria en wenst u de voordelen te genieten van de ANBI-status? U kunt het ANBI-aanvraagformulier hier downloaden.

Andere heffingen

Het is niet uitgesloten dat een ANBI aanvullend nog met andere fiscale heffingen te maken krijgt. Een ANBI kan een onderneming drijven, winst maken en vennootschapsbelasting moeten afdragen. Ook is zij mogelijk regulier btw, loonheffingen of energiebelasting verschuldigd. De fiscale ANBI-status, vraagt dus om fiscaal bewustzijn en vormt geen algemene fiscale vrijbrief.

Onze dienstverlening

Om te voorkomen dat een ANBI bij een boekenonderzoek of belastingcontrole voor vervelende verrassingen komt te staan, informeren wij u graag over de werking van fiscale regelgeving voor ANBI’s. Imago- of reputatieschade kan voor een ANBI immers grote (financiële) gevolgen hebben. Een transparante manier van omgaan met fiscale heffingen dient ook de stakeholders, zoals donateurs, sponsoren, patiënten, vrijwilligers, studenten, toezichthouders en de Belastingdienst. Vraagstukken over de fiscale positie van ANBI’s, rekent VERDER tot haar expertise. Onze contactgegevens treft u hier aan. Graag gaan we met u vrijblijvend een gesprek aan over de (fiscale) mogelijkheden die de ANBI-status uw organisatie biedt.

VERDER gaat uiterst nauwkeurig te werk. Toch kunnen wij geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor door u op basis van de voorgaande informatie genomen acties. Neem hier kennis van onze disclaimer.